Koele Wateren
Van 28 oktober 2019 tot en met 16 februari 2020 is in het Westfries Museum in Hoorn de tentoonstelling Koele Wateren te zien. De expositie is een oogstrelende selectie van veertig schilderijen uit de collectie van het Rijksmuseum. Vier eeuwen kunst met water in de hoofdrol als vriend én vijand. Daarnaast wordt in de tentoonstelling een link gelegd met de toekomst. Wat gebeurt er als de zeespiegel 6 meter stijgt en hoe ziet Nederland er over 200 jaar uit.
Het Rijksmuseum en vijf stadsmusea in Nederland zijn in 2017 een samenwerking voor acht jaar aangegaan voor een ambitieuze reeks reizende tentoonstellingen. Thema zijn de vier elementen: aarde, water, lucht en vuur. Die krijgen een vertaling in de tentoonstellingsreeks Lage Landen, Koele Wateren, Hoge Luchten en Hete Vuren.
Vissersschepen op het strand met vissers en vrouwen die de vangst sorteren, Wijnand Nuijen, 1835, olieverf op paneel
water als vriend én vijand
Van de vier elementen – aarde, water, lucht, en vuur – is het element water het meest kenmerkend voor Nederland. Nederland ligt in de laagste delta ter wereld. De grote rivieren, de ligging aan zee en 18.000 km dijken die het water moeten keren bepalen het Nederlandse landschap. Water is zowel vriend als vijand.
De Nederlanders verdienen er hun brood mee. Ze hebben er oorlogen op uitgevochten, maar moeten zich er ook tegen beschermen. Schilders hebben het water door de eeuwen heen op vele manieren vastgelegd. Oneindig is ook het aantal Nederlandse gezegdes en spreekwoorden dat met water en scheepvaart samenhangt.
Riviergezicht bij winter, Aert van der Neer, ca. 1655 – ca. 1660, olieverf op doek
De rede van Enkhuizen, Abraham Storck, 1654 – 1708, olieverf op doek
verborgen parels
De collectiebeheerders van de vijf musea hebben voor Koele Wateren in de collectie van het Rijksmuseum gezocht naar verborgen parels waar het water letterlijk vanaf druipt. Zo zijn relatief onbekende werken te zien van bekende schilders als Jan van Goyen, Salomon van Ruysdael, Hendrik Willem Mesdag, Jacob Maris en Isaac Israels. De geselecteerde werken dateren uit de 17e, 18e en 19e eeuw.
Het oudste werk in de expositie is uit 1617. Topstukken zijn onder andere De Rede van Enkhuizen (1654-1708) van Abraham Storck, Riviergezicht bij Deventer (1654) van Salomon van Ruysdael, Riviergezicht bij winter (1655-1660) van Aert van der Neer, Nederlandse schepen op de rede van Texel (1671) van Ludolf Bakhuysen), Vissersschepen op het strand (1835) van Wijnand Nuijen, Trekvaart (1860-1888) van Anton Mauve en Schelpenvissen (1885) van Jacob Maris.
Net als bij Lage Landen is gekozen voor een verdeling in vier secties: Rivieren en dijken, Plassen en vaarten, Zee en zeevaart en Vissers en strand. De vaste selectie van veertig werken uit het Rijks wordt per museum aangevuld met werken uit de eigen collectie.
Schelpenvissen, Jacob Maris, 1885, olieverf op doek
publicatie en animatiefilms
De tentoonstelling wordt ook dit keer vergezeld van een publicatie. Voor Koele Wateren schreef professor dr. James Kennedy (hoogleraar moderne Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit van Utrecht) het essay over water en de Nederlandse identiteit. Vanzelfsprekend zijn in de publicatie alle getoonde werken te zien, waarvan vele met prachtige gedichten.
De samenwerkende musea kijken bij Koele Wateren niet alleen achteruit, maar ook vooruit. Zij hebben LOLA Landscape Architects uit Rotterdam gevraagd wat een zeespiegelstijging van 6 meter voor gevolgen kan hebben. Het resultaat is een heel nieuwe kaart van Nederland, waarbij West-Nederland grotendeels onder water staat. Dit betekent dat Nederland moet omdenken. Ook de vijf steden waarin de organiserende musea liggen. Metropolisfilm uit Utrecht visualiseerde voor elke stad de kansen en bedreigingen.
de zilte teelt van Hoorn
De films beginnen steeds met een duik in het verleden en zoomen daarna in op de toekomst. Vijf inwoners uit de vijf steden acteren als verslaggever over tweehonderd jaar. Eric-Jan Pleijster, directeur van LOLA, vertelt het hele verhaal. Zo is Koele Wateren niet alleen een kwestie van genieten van fantastische kunstwerken, maar ook van bewustwording van de toekomst van onze waterhuishouding. Het toekomstscenario voor Westfriesland mondde uit in de film ‘De zilte teelt van Hoorn’.
Gouden Eeuw
Ad Geerdink van het Westfries Museum waar Koele Wateren 28 oktober 2019 van start gaat, is ongelooflijk blij met de selectie die de musea uit de collectie van het Rijksmuseum hebben mogen maken. Daarin bevindt zich een groot aantal werken uit de Gouden Eeuw. ‘Dat is voor een museum van de Gouden Eeuw zoals wij extra mooi. En het is nog bijzonderder omdat Hoorn zich dit jaar met een scala aan activiteiten presenteert als Stad van de Gouden Eeuw. Ook de relatie met de Westfriese Omringdijk, een van de allergrootste waterbouwkundige werken uit de Middeleeuwen, is fantastisch.’
Riviergezicht bij Deventer, Salomon van Ruysdael, 1645, olieverf op doek
Trekvaart, Anton Mauve, ca. 1860 – ca. 1888, olieverf op doek
eigen toevoeging
Onderdeel van het tentoonstellingsconcept is, dat elk van de vijf musea een selectie uit de eigen collectie toevoegt aan de werken van het Rijksmuseum. Het Westfries Museum heeft voor Koele Wateren gekozen voor een kleine, maar kwalitatief hoogwaardige presentatie van maritieme penschilderijen of grisailles. Aanleiding is de belangrijke recente aanwinst ‘Een oorlogsfregat en ander scheepsverkeer in stormachtig weer’, een penschilderij van de Hoornse zeeschilder Olfert de Vrij. Het Rijksmuseum stelde voor deze minipresentatie twee extra werken beschikbaar. Het gaat om pentekeningen van Ludolf Bakhuysen en Willem van de Velde.
Daarnaast stelt het museum een aantal zogeheten zilveren hensbekers en gelegenheidsglazen tentoon, die het in bruikleen kreeg van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Hensbekers gebruikten bestuurders van waterschappen in het verleden om elkaar toe te drinken bij bijzondere gelegenheden.
nevenactiviteiten
Alle musea organiseren een programma van nevenactiviteiten rondom de reizende tentoonstelling. Voor meer informatie over Koele Wateren, de tentoonstellingsreeks en het programma van elk museum is een aparte website opgezet: www.schattenuithetrijks.nl.
M5
In de stichting De Vijf Samenwerkende Musea in Nederland (M5) werken het Stedelijk Museum Zutphen, het Westfries Museum in Hoorn, het Markiezenhof in Bergen op Zoom, Gemeentemuseum het Hannemahuis in Harlingen en Museum Gouda samen.
Op 28 oktober gaat in Hoorn met Koele Wateren een nieuwe reeks van start. Na Hoorn reist Koele Wateren door naar Zutphen, Harlingen, Bergen op Zoom en Gouda.
met dank aan
De tentoonstelling Koele Wateren wordt financieel ondersteund door het Mondriaan Fonds, VSBfonds, BankGiroloterij, Stichting Zabawas, Prins Bernhard Cultuurfonds, Stimuleringsfonds Creatieve Industrie Janivo Stichting,Dr. Hendrik Muller’s Vaderlandsch Fonds , Gravin van Bylandt stichting, BPD Cultuurfonds, BNG Cultuurfonds, De Frans Mortelmans Stichting, ABN AMRO Cultuurfonds en Stichting Gifted Art.