HOGE LUCHTEN
Een lust voor het oog: de tentoonstelling Hoge Luchten toont 40 onbekende parels uit de collectie van het Rijksmuseum – verrijkt met pronkstukken uit de eigen collectie van het Westfries Museum. Schilderijen over lucht boven én in steden met als motto ‘Stadslucht maakt vrij’. De tentoonstelling Hoge Luchten – de derde in de vierdelige tentoonstellingenreeks ‘Schatten uit het Rijks’ – is in Hoorn te zien van 6 augustus tot en met 27 november 2022.
Met trots presenteert het Westfries Museum de prachtige vergezichten en intieme stadsgezichten van grote meesters uit de depots van het Rijksmuseum. Maar ook werken uit het Westfries Museum zelf, die samen een periode van drie eeuwen bestrijken. Bewonder indrukwekkende wolkenluchten, zoals van de 17e-eeuwse schilders Albert Cuyp en Jan van Goyen, en stadsgezichten van onder meer Harlingen, Amsterdam en Leeuwarden. Geniet van wolkenluchten boven het Westfriese land en van de oude stadspoorten van Hoorn.
Jan van Goyen (1596-1656), Het Valkhof in Nijmegen, 1641
Isaac Ouwater (1748-1793), Gezicht op de Nieuwstraat in Hoorn, 1785
Stadslucht maakt vrij
Bij hoge luchten gaat de eerste gedachte uit naar wolkenformaties of een strakblauwe lucht boven het open landschap. In deze tentoonstelling gaat het echter niet alleen over de lucht boven onze hoofden, maar ligt de nadruk op de lucht boven steden, en in overdrachtelijke zin over de lucht ín de steden. De tentoonstelling heeft als invalshoek namelijk het motto Stadslucht maakt vrij. Dit schilderij van een stadspoort in Leerdam door Jan Weissenbruch, is hiervan een sprekend voorbeeld.
Jan Weissenbruch (1822-1880), De Steigerpoort te Leerdam, ca. 1860
Vrijheid voor iedereen?
Op veel schilderijen zien we gebouwen die bijdroegen aan het gevoel van vrijheid in het dagelijks leven van de stedeling. Stadspoorten en stadswallen boden niet alleen bescherming tegen gevaar of kwaad van buitenaf, maar markeerden ook de grens van een stedelijk gebied met eigen regels, rechten en rechtspraak voor wie er mocht wonen. Binnen de stadsmuren stonden de stadhuizen, waar men streed en waakte voor politieke en bestuurlijke vrijheid. De vele religieuze gebouwen getuigden van een tolerante houding ten aanzien van het geloof. Maar die vrijheid gold zeker niet voor iedereen. Wie met deze ogen naar de schilderijen in de tentoonstelling kijkt, ontdekt een extra laag die een beeld geeft van de Nederlandse identiteit.
Isaac Ouwater (1748 – 1794), De Nieuwe Kerk en het stadhuis op de Dam, ca. 1785
Jacob Maris (1837 – 1899), Stadsgezicht met koepelkerk, ca. 1873
Kenmerkende Nederlandse wolkenluchten
Laat je meenemen door de straten van Harlingen, Amsterdam, Leerdam, Gorinchem, Den Haag, Dordrecht en Leeuwarden. Kunstenaars schilderden graag die kenmerkende Nederlandse wolkenluchten boven hun landschappen en stadsgezichten. Naadloos gaat het land of de stad over in de lucht. Soms zegt de kleur van de lucht iets over het moment van de dag of het jaargetijde. Maak een reis in de tijd en voel bijvoorbeeld de winter in een wintergezicht van de schilder Barend Avercamp.
Barend Avercamp (1612 – 1679), IJsvermaak, ongedateerd
Van Jacob Maris tot Cornelis Springer
In de tentoonstelling zijn vergezichten met indrukwekkende wolkenluchten te zien van de 17e-eeuwse schilders Albert Cuyp en Jan van Goyen, maar ook van Cornelis Springer, een meester uit de Romantiek. De Haagse School is vertegenwoordigd met werken van Jacob Maris. Bekende en minder bekende schilders, zoals Johan Barthold Jongkind, Isaac Ouwater, Hendrik Keun, Frans de Hulst en Jan Weissenbruch zijn uit de depots van het Rijksmuseum gehaald en vormen samen een zeer bezienswaardig en indrukwekkend geheel.
Cornelis Springer (1817 – 1891), Gezicht op Den Haag, ca. 1851
Westfriese Hoge Luchten
Het Westfries Museum mag door de unieke samenwerking met het Rijksmuseum opnieuw een fraaie collectie schilderijen uit het Rijksmuseum in Hoorn laten zien. Bij de tentoonstelling heeft het Westfries Museum tevens twee tijdelijke exposities samengesteld met werken uit de eigen collectie. Allereerst is er Westfriese Hoge Luchten, waarin jagende wolken boven het Westfriese landschap een hoofdrol spelen. Met daarbij ook unieke panorama’s van de stad, gezien vanaf het water, zoals het schilderij van Hendrick Cornelisz Vroom, Gezicht op Hoorn uit 1622, waardoor je je als toeschouwer even op het water waant in de 17e eeuw.
Daarnaast is een verzameling werken over de Stadspoorten van Hoorn te zien. Stadspoorten en stadswallen garandeerden immers veiligheid en vrijheid voor de stadsbewoners. Ook Hoorn kende vele stadspoorten die zijn vastgelegd in schilderijen, prenten en tekeningen. Al zijn veel van de poorten inmiddels verdwenen, de beeltenissen vertellen het verhaal van de geschiedenis van de stad en laten deze herleven.
Hendrick Cornelisz Vroom (1562/1563-1640), Gezicht op Hoorn, 1622
Cornelis Pronk (1691-1759) , ‘Gevangenpoort tot Hoorn. De oude Oosterpoort te Hoorn, van buiten’, 1727
Mét internationale primeur!
Daarnaast presenteert het museum met gepaste trots een stadsgezicht van de schilder Caspar van Wittel (1656-1736), Gezicht op Hoorn (1712, gouache op paneel), dat recent is aangekocht. De Amersfoortse Caspar van Wittel was een leerling van Mathias Withoos, die in het rampjaar 1672 met zijn leermeester van Amersfoort naar Hoorn vluchtte en enkele jaren later zijn geluk in Italië beproefde. Daar werd Van Wittel bekend als Gaspare Vanvitelli en ontwikkelde hij zich tot een gewaardeerd en veelgevraagd schilder van de zogenaamde veduta: het panoramische stadsgezicht. Zijn werk zou tot navolging leiden en inspireerde de Italiaanse veduteschilders Luca Carlevaris, Canaletto en de Guardi’s. In Nederland zijn slechts enkele werken van Caspar Van Wittel te vinden in de collecties van Museum Flehite in Amersfoort en van het Rijksmuseum. Met de aankoop van dit stadsgezicht uit 1712, een klein en intiem werk van gouache op paneel, heeft het Westfries Museum een werk van grote kunsthistorische waarde kunnen verwerven. De aankoop van Stadsgezicht op Hoorn is mede mogelijk gemaakt met bijdragen van de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Dorodarte Kunstfonds, haar VriendenLoterij Aankoopfonds en een schenking van The School of Life Amsterdam), de stichting Vrienden van het Westfries Museum, de Kerkmeijer-de Regt Stichting en het Le Cocq d’Armandville-Planckenfonds.
Caspar van Wittel (1653-1736), Gezicht op Hoorn, 1712
Videoportretten van Hoornse inwoners
Evenals voor de tentoonstellingen Lage Landen en Koele Wateren, de voorgaande edities van Schatten uit het Rijks, (www.schattenuithetrijks.nl) is voor Hoge Luchten een artistieke bijdrage gevraagd aan hedendaagse kunstenaars. Dit keer is gekozen voor het duo Martin & Inge Riebeek, bekend van een reeks videoportretten met de naam The Essential. Zij brengen in korte videoportretten inwoners van Hoorn in beeld onder de noemer Stadslucht Maakt Vrij. Daarin stellen zij de Hoornse bewoners de vraag: ‘Wat betekent vrijheid voor jou?’. Het heeft spontane en indringende portretten opgeleverd, die samen een beeld van de stad Hoorn en haar bewoners geven.
Scène uit het videoportret van Marisella de Cuba, een van de videoportretten in de serie ‘Stadslucht Maakt Vrij’, gemaakt door Martin & Inge Riebeek
Deel drie van de reizende tentoonstelling
Hoge Luchten is de derde tentoonstelling in de reeks vanuit de samenwerking tussen het Rijksmuseum en zes stadsmusea: Gemeentemuseum het Hannemahuis, Stedelijk Museum Zutphen, het Markiezenhof, Museum Gouda, het Limburgs Museum en het Westfries Museum. Onder de naam M6 zijn zij een samenwerking voor acht jaar aangegaan voor een ambitieuze reeks reizende tentoonstellingen, met als thema de vier elementen: aarde, water, lucht en vuur. De laatste tentoonstelling over vuur volgt in 2023. Voor meer informatie zie www.schattenuithetrijks.nl.
Publieksactiviteiten, catalogus & audiotour
Rondom de tentoonstelling Hoge Luchten vinden diverse publieksactiviteiten plaats, speciaal bestemd om de toegankelijkheid en beleving van de tentoonstelling te versterken. Bekijk hier alle activiteiten >>
Hoge Luchten wordt daarnaast begeleid door een fraaie catalogus met essays, interviews en afbeeldingen (met toelichting) van alle schilderijen. Ook is er een gratis audiotour beschikbaar. Deze audiotour met beeldbeschrijvingen en interactieve kindertour is inbegrepen bij het ticket.