1 april
Het is weer 1 april. De dag waarop wij elkaar traditiegetrouw voor de gek proberen te houden: een eeuwenoud gebruik. In Engeland noemen ze het April’s fools day, maar in Frankrijk poisson d’avril, omdat de Fransen op die dag ongezien een uitgeknipte vis op iemands rug probeerden te bevestigen. Ironisch genoeg heeft de traditie het tegenwoordig zwaar. We houden elkaar met al het fake news en geloof in complotten zo bloedserieus en professioneel voor de gek, dat de 1 aprilgrap aan functie en kracht verliest.
Waar komt die traditie eigenlijk vandaan? Zoals met zoveel volksgebruiken is dat niet helemaal duidelijk. Er wordt vaak een link gelegd met het gezegde ‘Op 1 april verloor Alva zijn bril’, maar er zijn al vroeg 16e-eeuwse meldingen van het gebruik. Bovendien is dit gezegde geen grap, maar een verwijzing naar een serieuze historische gebeurtenis: de inname van Den Briel door de watergeuzen op 1 april 1572.
Op die dag verloor de Spaanse landheer de hertog van Alva dit Zuid-Hollandse stadje, één van de eerste successen in de opstand tegen het Spaanse bewind. Al in 1601 verbasterde de geschiedschrijver Christiaan Bor Den Briel tot bril, om nog eens extra zout in de wonden te wrijven. Deze quote kreeg vervolgens een plek in ons collectieve geheugen, al zullen er tegenwoordig weinig jongeren meer zijn die de betekenis van het gezegde nog kennen.
Misschien wordt dit jaar daarom wel in het hele land ‘De geboorte van Nederland’ gevierd. Daarbij staan we stil bij de gebeurtenissen uit 1572 die de opmaat vormden voor de stichting van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In die viering staan de begrippen Vrijheid, Verdraagzaamheid, Verbondenheid en Verscheidenheid centraal. En uiteraard wordt dat herdenkingsjaar op 1 april afgetrapt in Den Briel.
Ook West-Friesland besteed aandacht aan 1572. Op initiatief van het Westfries Archief reist een tentoonstelling door de regio over wat er in dat historische jaar gebeurde in de diverse Westfriese gemeenten. En Enkhuizen viert al jaren met een historisch spektakel de overgang van de stad naar de prins van Oranje op 21 mei 1572, waarin inwoners de gebeurtenissen van toen naspelen. Dit jaar is het nog grootser van opzet.
West-Friesland voegt echter nog een extra jaar toe aan de herdenking, namelijk 1573. Daarmee staan we stil bij de Slag op de Zuiderzee: dé overwinning van de opstandige steden in het Noorderkwartier die in oktober 1573 de Spaans-Amsterdamse vloot versloegen. Daarbij verloor Alva meer dan zijn bril. Hij verloor het geloof in het neerslaan van de opstand. Na het mislukte beleg van Alkmaar en de verloren Slag op de Zuiderzee bleef de Zuiderzee geblokkeerd voor de handel van steden die nog aan de Spaanse kant stonden: Alva legde zijn functie neer en vertrok schielijks terug naar Spanje.
In 2023 wordt regio-breed stilgestaan bij deze doorslaggevende geschiedenis, met tentoonstellingen, lesprogramma’s voor het onderwijs, de publicatie van een boek en een theatervoorstelling die alle gemeenten aan zal doen. Hierbij trekken het Westfries Archief, de Archeologische Dienst West-Friesland en het Westfries Museum gezamenlijk op.
De overwinning in de Slag op de Zuiderzee markeert het beginpunt van een ongekende bloeiperiode van de regio, waarin dankzij de handel de wereld werd geopend. Een mooi bruggetje naar het thema van de Nationale Museumweek die van 4 t/m 10 april wordt georganiseerd: ‘Open je wereld’. Zoals je in de nieuwsbrief van april kunt lezen, biedt het museum ook dit voorjaar weer heel veel inspiratie en verwondering om daarmee jouw wereld te kunnen openen.”
Ad Geerdink